Samir el Y.
Op dinsdag 18 mei jl. heeft de rechtbank Amsterdam mijn cliënt veroordeeld voor onder andere doodslag op Bas van Wijk en aan hem een straf opgelegd van 9 jaar en de maatregel TBS.
Ik had uiteraard voorzien dat deze uitspraak de nodige reacties zou uitlokken. Immers, zoals zo vaak gezegd maar niet minder waar: geen enkele straf zou recht hebben gedaan aan het verdriet van de nabestaanden en overigens ook andere aangevers in deze zaak. Waar ik ook begrip voor heb is dat de nabestaanden en iedereen met minder of zelfs geen verstand van strafrecht deze uitspraak niet kunnen begrijpen. Voor een leek lijkt het er blijkbaar op dat mijn cliënt door een vormfout maar de helft van de straf krijgt die hij verdiend zou hebben en er dus ‘goed mee wegkomt’. Overigens wordt deze gedachte ook behoorlijk gevoed door journalisten, want blijkbaar ‘kopt’ een vormfout beter weg dan verslag doen van een goed gemotiveerde uitspraak van de rechtbank Amsterdam.
Wat mij echter wel heeft verbaasd is dat collega-advocaten, ook een advocaat die in deze zaak betrokken is geweest, uitsluitend aan de haal gaan met de vormfout zonder enige nuance, kennisneming van het vonnis laat staan kennis van de inhoudelijke behandeling. En juist dat laatste noopt mij tot deze blog.
Ik heb zeker niet de illusie dat ik elke leek, inclusief naïeve roeptoeters (ook diegenen die zichzelf politicus noemen) en iedereen die het nodig vond om mij te bedreigen, kan overtuigen dat in deze zaak wel degelijk recht gesproken is, maar ik heb nog wel de hoop dat ik alle overige mensen die er ook wat vinden maar misschien er ook meer over willen weten, kan uitleggen wat er werkelijk besloten is en vooral waarom.
Mijn cliënt werd verdacht van moord dan wel (gekwalificeerde) doodslag op Bas van Wijk. Dat mijn cliënt geschoten had op Bas van Wijk stond niet ter discussie, wel de vraag of hij Bas bewust dood wilde schieten en tot welke kwalificatie dit zou moeten leiden. De officier van justitie had primair moord ten laste gelegd, subsidiair gekwalificeerde doodslag, meer subsidiair doodslag. De verdediging heeft betoogd dat er in deze zaak sprake was van doodslag omdat niet in voldoende mate was gebleken dat mijn cliënt op Bas van Wijk schoot om het eerder door hem verzochte Rolex-horloge alsnog te stelen.
Wat daar ook van zij, aan de beantwoording van die vraag is de rechtbank niet toegekomen en dat heeft te maken met een wijziging tenlastelegging die de officier deed voor repliek en dupliek. Hij deed dit vermoedelijk na een opmerking van de voorzitter over de oorspronkelijke tenlastelegging. Formeel juridisch was het zo dat, in het geval dat de rechtbank moord niet bewezen zou vinden, er door het wegstrepen van voorbedachte raad in de tenlastelegging ‘slechts’ doodslag zou overblijven en men niet zou toekomen aan de subsidiair ten laste gelegde gekwalificeerde doodslag. Maar, zo voegde de voorzitter er terecht aan toe, in de praktijk worden tenlasteleggingen vaker zo opgesteld en als voor alle procespartijen duidelijk is wat de bedoeling van de opsteller was, de rechtbank dit ook zo zal behandelen. Toch heeft de officier zich blijkbaar na deze opmerking van de voorzitter genoodzaakt gevoeld de tenlastelegging te wijzigen en primair gekwalificeerde doodslag ten laste gelegd, subsidiair moord en meer subsidiair doodslag. Hij heeft bij het opstellen van die wijziging abusievelijk de datum en plaats van het delict niet in de primaire en meer subsidiaire variant van de tenlastelegging opgenomen.
Fouten maken is menselijk, zeker onder tijdsdruk. Officieren zijn ook mensen. De kritiek die op dit punt veelvuldig wordt geuit, is waarom de verdediging of de rechtbank zelf deze omissie niet heeft aangestipt op zitting. Het is zeker niet aan de verdediging om de rechtbank op deze (ter zitting herstelbare) fout te wijzen. Ik behartig als advocaat uitsluitend de belangen van mijn cliënt en mijn cliënt had er zeker geen belang bij dat deze fout ter zitting hersteld zou worden. Als ik dat wel had gedaan, was ik mijn vak niet waardig en zelfs klachtwaardig. Maar het is ook niet aan de rechtbank om de officier op deze fout te wijzen. De officier is verantwoordelijk voor de opstelling van de tenlastelegging en het is aan de rechtbank om op basis van die tenlastelegging te oordelen. Misschien had de rechtbank middels een subtiele hint de officier op deze omissie kunnen wijzen, maar gelet op de eerdere opmerking over de tenlastelegging, was dan door mij zeker de vereiste onpartijdigheid ter discussie gesteld, hetgeen overigens een groot goed is in onze democratische rechtstaat. Het is overigens ook niet uit te sluiten dat de rechtbank de fout van het OM pas na de zitting heeft opgemerkt, hoewel ik de rechtbank op dat vlak hoog heb zitten.
Wat wel mogelijk was geweest, is dat de advocaten van de nabestaanden die van deze wijziging ook kennis namen hier een opmerking over hadden gemaakt dan wel om schorsing hadden gevraagd om het OM op deze omissie te wijzen. Dat is niet gebeurd. Ik vind het dan ook opmerkelijk dat één van deze advocaten vervolgens uitsluitend het OM verwijt een grove fout te hebben gemaakt. Ik zou het mij als advocaat van de nabestaanden ieder geval wel aantrekken dat ik een dergelijke fout niet zou hebben opgemerkt. Maar daar hoor ik niemand over.
De rechtbank, die nu onterecht wordt weggezet als een stel ‘onkundige en ongevoelige D66-prutsers’, heeft wellicht gezien de jurisprudentie op dit vlak te formalistisch naar de gewijzigde tenlastelegging gekeken en daaropvolgend beslist. Dat is een discussie die gevoerd mag worden.
Die beslissing is uiteraard pijnlijk voor nabestaanden die misschien hadden gedacht of gehoopt dat het anders wel tot een veroordeling had geleid voor gekwalificeerde doodslag, met een bijkomende veel hogere straf, en nu het gevoel hebben dat dit door een vormfout niet mogelijk was. Zeker als een aantal journalisten maar vooral allerlei roeptoeters zonder enige kennis van zaken met die gedachte aan de haal gaat en ook anderen in het publieke debat de stelling innemen dat het zonder deze vormfout onmiskenbaar wel tot een veroordeling voor gekwalificeerde doodslag had geleid en dus tot een hogere straf.
Of dat zo is, is echter nog maar zeer de vraag. In de eerste plaats is het zo dat de rechtbank ook voor doodslag een veel hogere straf dan 9 jaar had kunnen opleggen. Als de rechtbank bijzondere strafverzwarende omstandigheden had aangenomen had zij ook alleen voor de doodslag al 15 jaar kunnen opleggen en daarmee dus enigszins voorbij kunnen gaan aan de fout in de tenlastelegging.
De redenen waarom de rechtbank tot een lagere strafoplegging komt dan geëist, blijken uiteraard uit het vonnis. De rechtbank overweegt dat er geen sprake is van bijzondere omstandigheden die de rechtbank doet afwijken van straffen die over het algemeen in dit soort zaken worden opgelegd. Interessant in dat opzicht is de eerder in het vonnis opgenomen overweging van de rechtbank dat zij ervan uitgaat dat Bas van Wijk is doodgeschoten omdat hij een ruzie probeerde te sussen en dus niet, zoals door het OM en de advocaat van de nabestaanden is betoogd, omdat hij de diefstal van een horloge probeerde te voorkomen. De opvatting, zoals een advocaat op Twitter betoogde, dat de doodslag en afpersing elkaar opvolgden en daarmee een veroordeling voor gekwalificeerde doodslag voor de hand had gelegen, getuigt niet van een juiste rechtsopvatting. Zo eenvoudig is dat niet.
Ook overweegt de rechtbank dat er sprake is van een zeer jonge verminderd toerekeningsvatbare verdachte en zij houdt er rekening mee dat aan cliënt naast een jarenlange gevangenisstraf de maatregel van TBS wordt opgelegd, waarbij de verwachting is dat deze van lange duur zal zijn gezien de ernst van de problematiek.
Daarmee wordt tot uitdrukking gebracht dat de rechtbank in haar straftoemeting de nadruk heeft willen leggen op een spoedige en langdurige behandeling.
In de praktijk staat mijn cliënt dus niet alleen een jarenlange gevangenisstraf te wachten, maar aansluitend ook een jarenlange intensieve gedwongen behandeling.
Moraal van dit verhaal? Voor iedereen die roept dat een ‘moordenaar nu wegkomt met slechts 9 jaar gevangenisstraf’, lees eerst het vonnis voordat je dat soort desinformatie de ether in stuurt, laat staan daar Kamervragen over stelt.
En voor degene die roept dat de rechtbank door de fout van het OM ‘slechts’ 9 jaar heeft kunnen opleggen, lees het vonnis en oordeel dan pas. En speciaal voor diegenen die roepen dat deze rechtbank met dit vonnis geen knip voor de neus waard is: de rechtbank heeft vooral gedaan wat de wetgever van haar verlangt, namelijk recht gesproken. Niet alleen door het dossier goed gelezen te hebben maar ook door met respect voor alle betrokkenen te luisteren naar iedereen op zitting en op basis daarvan een afgewogen en gemotiveerde beslissing te nemen. Je kan het wel of niet met dit vonnis eens zijn en ook de juridische beslissingen ter discussie stellen, maar voer die discussie dan ieder geval op grond van de juiste feiten en omstandigheden van dit specifieke geval en niet slechts op basis van ongenoegen of verwijten.
Ten slotte merk ik op dat vanuit de maatschappij de roep om hoger beroep in deze zaak groot is geweest hetgeen dus ook is gebeurd. Ik hoop alleen dat de beslissing om dit te doen niet slechts is gebaseerd op de maatschappelijke onvrede die er nu is naar aanleiding van de fout in de tenlastelegging maar er ook daadwerkelijk gekeken wordt naar de verdere inhoud van het vonnis en de mogelijke gevolgen en uitkomsten van een behandeling in hoger beroep. Ja, de fout in de tenlastelegging kan in hoger beroep hersteld worden, maar de inhoud van het dossier blijft hetzelfde. De kans dat alle nabestaanden en ook mijn cliënt het hele proces opnieuw zullen moeten doormaken met uiteindelijk onder de streep hetzelfde resultaat is voorzienbaar en zo niet nog meer teleurstellend dan de wetenschap van nu dat mijn cliënt sneller dan misschien gewenst uiteindelijk wel de benodigde behandeling krijgt die hem toekomt. Het recht voelt soms niet altijd rechtvaardig, maar rechtvaardig is in onze rechtstaat gelukkig zo veel meer dan alleen gevoel.
Veerle Hammerstein
Advocaat